Historia pieniądza wiąże się z pierwszymi ludźmi myślącymi. Zanim przejdziemy do konkretnych etapów ewolucji pieniądza warto, podkreślić samo znaczenie wymiany. Wiemy już z artykułu „Czym jest i skąd bierze się bogactwo?” jak powstaje bogactwo. W tamtej historii wystąpił tylko jeden bohater, więc do żadnej wymiany nie mogło dojść. Gdy mamy teraz więcej osób, możemy zadać pytanie dlaczego ludzie w ogóle wymieniają się towarami. Do wymiany dochodzi, kiedy osoba A bardziej ceni towar bądź usługę, którą ma do zaoferowania osoba B. Z kolei osobie B mocniej zależy na ofercie osoby A. Na takiej transakcji oczywiście korzystają obie strony, gdyż w przeciwnym razie nie doszłoby do niej.
Dlaczego jednak ludzie tak chętnie ze sobą handlują? Wymiana w społeczeństwie jest powszechna z tego względu, że dobra w naturze występują nierównomiernie. Każdy z nas posiada inny zestaw umiejętności i zdolności. To sprawia, że niektóre państwa mogą obfitować np. w żelazo czy węgiel, a być ubogie w zboże, które jest dostępne w innym kraju. Aby uzupełnić niedobory, jest wysoce prawdopodobne, że dojdzie do handlu między dwoma państwami.
Gdy pierwsi ludzie zrozumieli zalety wymiany, zaczęli między sobą handlować. Na początku wymiana opierała się na barterze czyli, towar za towar. W późniejszym etapie, kiedy ludzie uświadomili sobie, że taka wymiana ma swoje wady przeszli do wymiany pośredniej. Zauważyli, że niektóre towary są bardziej pożądane niż inne. Z tego względu zaczęli wymieniać swoje produkty na bardziej chodliwe towary, a następnie używano ich do kupna docelowego dobra. Więcej na temat wymiany bezpośredniej i pośredniej tutaj.
Historia pieniądza – złoto środkiem wymiany
W kolejnym etapie rozwój pieniądza stał się jeszcze bardziej dynamiczny. Zrezygnowano z płatności muszlami, gwoździami, masłem itd. Społeczeństwo zaakceptowało złoto i srebro jako środek wymiany. Stało się tak niewątpliwie przez właściwości obu metali, o czym pisałem tutaj.
Prowadzenie handlu w tamtym czasie wiązało się jeszcze z wieloma ograniczeniami. Nadal musiano zajmować się ważeniem kruszców, ponieważ nie istniał ujednolicony system płacenia złotem i srebrem. Surowce używane w handlu były różnych kształtów i wadze, co nie ułatwiało pracy złotnikom. Nadal musieli oni dużo pracy poświęcać ważeniu, a gdy była taka konieczność, musieli dodatkowo dzielić je na mniejsze części.
Niewątpliwe zastosowanie bilonu (monet) rozwiązało wiele z tych niedogodności. Tak naprawdę od kiedy wprowadzono bilon, handel stał się jeszcze bardziej powszechny. Na monetach wybijano stempel z informacją o zawartości kruszcu, dzięki czemu nie było potrzeby ich ważenia. Każda moneta była jednakowa, co oznaczało, że wszystkie mają taką samą wartość. Były małe i lekkie, w konsekwencji można było je w mieć przy sobie czy z łatwością je transportować. W takich warunkach handel między narodowy zyskiwał na znaczeniu, gdyż państwa w prosty sposób potrafiły rozliczyć swoje waluty oparte na złocie. Wystarczyło tylko przeliczyć, ilu uncjom odpowiada gram, marka, funt itd.
Rozpowszechnienie się wymiany międzynarodowej i krajowej stworzyło nowe wyzwania przed pieniądzem towarowym. Jak zapewnić bezpieczeństwo przewożonym środkom? Monety przewożone w wozach były łakomym kąskiem dla złodziei, a w przypadku większych transakcji np. kilkaset funtów złota było kosztowne i uciążliwe w transporcie. Aby z nimi walczyć oraz ograniczyć problematyczny transport, wolny rynek wyszedł z pomocną dłonią. Prywatne firmy zaproponowały, żeby składować złoto w ich magazynach, a w zamian właściciele otrzymywaliby kwit potwierdzający ich własność. Posiadacz papieru ma prawo do żądania w dowolnym momencie, by wydano mu towar. Magazyny zarabiają oczywiście na opłatach za składowanie.
Historia pieniądza – substytuty pieniądza
W takiej sytuacji wygodniejsze było przekazywanie kwitów składowych zwanych inaczej banknotami, zamiast fizycznego złota. W ten sposób zaczęły stawać się coraz bardziej popularne, w następstwie czego coraz mniej wymian odbywało się za pośrednictwem złota. Kwity od tej pory rozpoczęły pełnić rolę substytutów pieniądza, a firmy, które przechowywały złoto, nazwano bankami. W tamtym czasie nastąpił silny rozwój bankowości, a państwa przeżywały prawdziwy boom gospodarczy. Banknoty, którymi posługiwano się w handlu, były w 100% procentach zabezpieczone złotem. Jednak, gdy pieniądze są przez dłuższy czas składowane w magazynach, bankom rodzi się pokusa, żeby użyć części z nich na własne potrzeby. Chęć ich użycia wynika z faktu, że ludziom obojętne jest czy dostaną te same monety, co złożyli w depozytach czy inne. Dodatkowo banki spostrzegły, że ludzie żądają wypłaty tylko niewielkiej ilość złota. Doszły więc do zaskakującego i fałszywego wniosku, że pozostałe pieniądze, które nie są w ogóle wypłacane marnują się.
Banki postanowiły więc pożyczać nie swoje złoto. Zaczęły podrabiać banknoty, które nie miały już pokrycia w złocie. Od tej porty banki przestały być wypłacalne, ponieważ gdyby wszyscy właściciele banknotów w tym samym czasie zażądali wypłaty złota, to cześć z nich by go nie otrzymała. Jasne jest, że ma to swoje konsekwencje ekonomiczne. Wydrukowanych zostało znacznie więcej kwitów, niż wynikałoby to ze składanego złota. Jest to już bardzo poważne fałszerstwo, gdyż banki zapewniały, że banknoty są w 100% zabezpieczone kruszcem. Od teraz w obiegu znajduje się więcej pieniędzy, niż powinno, czego skutkiem jest nadmierna podaż pieniądza. Emisja pseudo-kwitów oraz fałszowanie monet prowadzi do powstania inflacji, którą analizą zajmę się w kolejnym artykule.
Historia pieniądza – inflacja, rezerwa cząstkowa
W tym momencie historii mamy już bankowość z tak zwaną rezerwą cząstkową. Znaczy ona tyle, że banki już nie muszą posiadać w swoich składach 100% pokrycia. Umawiają się, że banknoty będą zabezpieczone np. w 25% złotem. Oczywiście mogą tak działać dlatego, że rząd dał im na to przyzwolenie. Tak to jest to samo państwo, które powinno nas chronić przed złodziejami i fałszerzami. Banki mogą posiadać teraz tylko część złota dzięki ustawie państwowej, która na to zezwala.
Jak historia pokazuje i to nie jest wystarczające dla banków. One chciałby całkowitego zerwania pieniądza, ze złotem. Dlatego, że miałby możliwość kreowania pieniądza z powietrza po prawie zerowym koszcie. Ponadto nie byłyby organiczne w żaden sposób, co do ilości drukowanych pieniędzy. Jest to niesamowicie krzywdzące dla każdego z nas, gdyż banki nie muszą świadczyć żadnych usług tak jak my, aby pozyskać klientów i kapitał. Naturalnie to też bankom się udało przy pomocy rządzących. Od teraz mamy już do czynienia z sytuacją, która jest obecnie.
W XXI wieku posługujemy się pieniądzem papierowym. O samym pieniądzu papierowym więcej napisałem tutaj. Od tej pory w dalszej części artykułu nie będę posługiwał się już określeniem pieniądz papierowy. Gdy będzie o nim, mowa używać będę zwrotu oficjalny środek płatniczy, gdyż prawdziwym pieniądzem jest złoto i srebro, bądź banknoty w 100% nimi zabezpieczone.
W wyniku rozwoju technologii transfer majątku stał się jeszcze bardziej powszechny. Nowe technologie pozwoliły na płatności bezgotówkowe, a przelew jest jednym z przykładów takiej transakcji.
Podsumowanie
Uważam, że historia pieniądza jest jednym z kluczowych zagadnień w ekonomii, gdyż powstało wokół niej mnóstwo sprzecznych informacji. Celem artykułu było zaprezentowanie krótkiej historii pieniądza od samego początku do obecnej sytuacji. Mam nadzieję, że udało mi się to osiągnąć w dość zwięzły i przystępny sposób. W kolejnej eseju rozprawię się z inflacją.
Ps. Chcesz podzielić się opinią na temat tego artykuł, daj znać w komentarzu. Jeśli podoba Ci się to, co robię polub moją stronę na Facebook ‘u. Będzie mi niezwykle miło. Dziękuję Ci za twój czas. Pozdrawiam serdecznie.