W pierwszej części zatytułowanej „rodzaje pieniądza” omówiliśmy pieniądze naturalne, dekretowe oraz kredytowe. W tym artykule opiszę pozostałe kategorie: pieniądz papierowy, elektroniczny oraz certyfikaty.
Pieniądz papierowy
Obecnie na całym świecie korzysta się z pieniędzy papierowych. Może to powodować pewne wątpliwości w stosunku do tego co pisałem we wcześniejszych artykułach, a mianowicie, że złoto i srebro jest pieniądzem wolnego rynku. Dlaczego oba te surowce zostały wyparte przez pieniądz papierowy, przedstawię w osobnym artykule poświęconemu ewolucji pieniądza. Tym wpisem, chcę tylko nakreślić, czym jest pieniądz papierowy. Jakich przykładowych argumentów używają jego zwolennicy, by nim się posługiwać. Jaką ma wartość oraz czy jest naturalnym wyborem ludzi. Zaznajomienie się z tymi tematami oraz poprzednimi wpisami pozwoli w bardzo szybki i przystępny sposób zrozumieć wpis o rozwoju pieniądza.
Pieniądz papierowy zwany inaczej fiat money lub po polsku pieniądz fiducjarny. Jest to prawny środek płatniczy, który nie ma żadnego oparcia w towarze takim jak np. złoto, srebro, miedź itd. to znaczy, że nie jest na nie wymienialny. Korzysta się z niego na danym obszarze (w jednym bądź kilku państwach) i jest jedynym legalnym środkiem płatniczym w tym regionie. Jest „produkowany” tylko i wyłącznie przez banki centralne i tylko one mają do tego prawo. Przez to, że nie jest powiązany z żadnym kruszcem, jego wartość opiera się tylko na zaufaniu ludzi do emitenta. Pierwsze pieniądze papierowe zostały wyemitowane przez USA, Anglię oraz Francję. To właśnie z tym pieniądzem wiąże się niekończąca inflacja. Jakie są, natomiast argumenty „za” jego używaniem?
Zwolennicy pieniądza papierowego przekonują, że jest o wiele tańszy w produkcji niż np. złoto czy srebro. Jego entuzjaści jednak nie biorą pod uwagę m.in. rozrośniętego systemu biurokratycznego, którego również należy wliczyć w koszty. Kontynuują, że pieniądz ten pozwala jednocześnie na bardzo łatwe dostosowanie jego ilości do potrzeb handlu. Przekonują, że mając kontrolę nad podażą mogą manipulować jego ilością tak, aby jego wartość była w miarę stabilna. Stabilizacja polega na tym, by np. zaciągane kredyty były tyle samo warte w przyszłości, co w momencie ich zaciągania (bo, wolny rynek nie potrafił sobie z tym przez wieki poradzić ;]). Jednak czy pieniądz papierowy jest pieniądzem naturalnym? Czy powstał w wyniku wolnego wyboru ludzi?
Pieniądz papierowy – spojrzenie historyczne
Przyglądając się danym historycznym, możemy dojść do wniosku, że w przeszłości żaden myśliciel do osiemnastego wieku nawet się nie zastanawiał nad teoretyczną możliwością wprowadzenia pieniądza papierowego. Dopiero od XVIII do XX wieku prowadzono na nim różne eksperymenty. Kiedy rządy decydowały się na wprowadzenie pieniądza fiducjarnego, prawie za każdym razem wiązało się to z wieloma naruszeniami własności prywatnej. Po pierwsze nakazywano obywatelom, aby używali ich jako środek płatniczy. Często unieważniały również umowy zawarte między kredytodawcą a kredytobiorcą. Wymagano ponadto, by wierzyciele przyjmowali je w postaci rozliczenia, zamiast w złocie czy srebrze jak było to wskazane w dokumencie. Powszechną praktyką było również zamiana istniejących certyfikatów na złoto i srebro w pieniądze papierowe przez ich delegalizację.
Gdy przypomnimy sobie definicję pieniądza naturalnego oraz jakimi właściwościami powinien charakteryzować się prawdziwy pieniądz to stanie się dla nas jasne, że pieniądz papierowy nie jest pieniądzem wolnych ludzi i rynku. Pieniądz towarowy ma wartość sam w sobie, gdyż jest konsumowany w przemyśle, natomiast fiat money mogą stać się całkowicie bezwartościowe, gdy społeczeństwo straci zaufanie do emitenta, jakim jest rząd. Przykładów na utratę wiary w administrację rządową jest wiele, a najlepiej udokumentowanym jest marka niemiecka. O hiperinflacji i marce niemieckiej powstaną osobne artykuły.
O pieniądzu papierowym można by pisać i pisać. Na pewno jeszcze nie raz pojawią się związanie z nim opracowania. Teraz, natomiast chcę przejść już do kolejnego rodzaju pieniądza.
Pieniądz elektroniczny
Czy on w ogóle istnieje? Czy przedstawienie wartości w postaci bitów i bajtów jest możliwe? Ostatnimi czasy bardzo dużo mówi się o kryptowalutach, które mógłby pełnić taką funkcję i, które wydają się być społeczną inicjatywą. Jest to jednak melodia przyszłości, więc na razie nie wiadomo jak to z tym będzie. Wróćmy jednak do tego co już wiemy. Odkąd pojawił się internet i umożliwił płatności elektroniczne, mamy zwiększoną dostępność i transfer majątku. Rozwój nowych technologii wprowadza wiele nowych metod płatniczych, lecz nikt jeszcze nie stworzył pieniądza elektronicznego. Znowu tylko rząd jest w stanie produkować w takiej formie pieniądze ale udaje mu się to dlatego, że ma możliwość zagaszenia konkurencji już na początkowym etapie.
Certyfikaty
Certyfikaty są to papiery wartościowe, które poświadczają, że dana osoba bądź instytucja posiada w swoich skrytkach fizyczne złoto, srebro lub inne surowce. W historii rolę certyfikatu pełniły stemple zaufanego mincerza, który opieczętowywał tak monety. Takie jednolite oznaczanie monet bardzo usprawniło wymianę pośrednią. Pracochłonne czynności jak ważenie i przetapianie kruszców nie były już potrzebne, gdyż na bilonie wybijano masę metalu. Wagę podawano w różnych jednostkach m.in. uncjach, gramach, granach, funtach itd. stąd też dzisiejsze nazwy walut.
Zwróćmy uwagę, że w pierwszej kolejności pojawiły się monety bite przez prywatne osoby, a dopiero w późniejszym czasie kontrolę przejęło państwo. To ono wprowadziło szereg regulacji prawnych, które w konsekwencji sprawiły, że rząd posiada całkowity monopol na produkcję pieniędzy.
Podsumowanie
Pieniądz papierowy – inaczej pieniądz fiducjarny. To prawny środek płatniczy nie mający pokrycia w żadnym surowcu. Jego wartość zależy tylko i wyłącznie od zaufania ludzi do Państwa. Nie jest pieniądzem naturalnym. Jest inflacjogenny.
Pieniądz elektroniczny – zapisany w postaci bitów na różnych nośnikach informacji informatycznej.
Certyfikaty pieniężne – papier, który poświadcza o posiadaniu fizycznego surowca w skarbcu.
To już koniec artykułów z serii „rodzaje pieniądza”. Podczas pisania tego i poprzedniego wpisu, zależało mi, aby każda grupa miała jak największą liczbą wzmianek o historii. Było to dla mnie jedno z najważniejszych kryteriów, gdyż proste definicje z Wikipedii nie wiele mówią.
Zachęcam do zapoznania się z kolejnym artykułem poświęconemu historii pieniądza.
Ps. Chcesz podzielić się opinią na temat tego artykuł, daj znać w komentarzu. Jeśli podoba Ci się to co robię polub moją stronę na Facebook 'u. Będzie mi niezwykle miło. Dziękuję Ci za twój czas. Pozdrawiam serdecznie.
Inspiracja:
- Jorg Guido Hulsmann – „Etyka produkcji pieniądza”.
- Murray Rothbard – „Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza”.